È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ, Â ÙÂÚË /Í ÓË )

Transcript

1

2 π Δ ªπ ÀΔπ ª π TMHMA NH π ø ø ƒ Δ ƒπ ø π ƒ ƒ ªª Δø ø π π π π À ƒπ È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ,  ÙÂÚË /Í ÓË ) ƒ ƒ ªª Àªº I º øƒπ 4, 5 Î È 6 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009

3 E πδƒ π Δ ªO π πδƒo Úfi ÚÔ : ΔÔÌapple Ë ËÌ ÙÚÈÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÏË: Ì Ó ÎË ªÈ ÏË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË πôú Ó Ô ÕÓÓ, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÚ ÏÔÁ ÚÔ Δ Ó, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ì ÚÔ Ë Ù ÚÔ, Âapple Î. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ÏË ÂÒÚÁÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ πˆ ÓÓ ÓˆÓ Ô ÙÛÔÁÈ ÓÓË ËÌ ÙÚË, Âapple Î. Î ıëáëù ºÈÏÔÛÔÊÈÎ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÙÛ ÁÁÔ Ú Ï, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó ª ÙÛË appleôï ˆÓ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ Ï ªappleÂÚÂÚ ÙÚÔ, Û Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Î ı Ó ÛÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ù Ó ÒÛÙ, Ó. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ apple ÔÁÈ ÓÓ ÎË ÈÎfiÏ Ô, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË Ô ÏÈÒÙË ª ÌË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ΔÛÈ Î ÏÔ ÈÒÚÁÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ÕÓÓ, Âapple Î. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Frederick appleúô à ٠ËÛ Ë ˆÊÚfiÓË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Oƒ øδπ πδƒo Úfi ÚÔ ÒÛÙ. Ù Ó Ú ÌÌ Ù ÕÓÓ μ Î ÏË Δ Ì ÕÓÓ Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ª ÏË Ó ÛÙ Û Ù ÌÔ ΔÚÈ ÓÙ Ê ÏÏÔ ˆÙfiappleÔ ÏÔ Ú ÌÌ Ù ŒÊË ÒÙË ÔÍ ΔÚ ÓÔ ËÌ ÙÚË Ã Û Ó Ë Ï ÓË apple ˆ ÓÓÔ ÙÂÊ Ó ΔÛ ÎÈÚÔappleÔ ÏÔ 4 π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ 5

4 π OY A 1 π OY A 1 ÙÔ, 5 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009 flú ıô Û 1 ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ˆ ÌËÙÚÈÎ (appleúòùë) ıâì ÙÈÎ : ψÛÛÔÏÔÁÈÎ /  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá ÛÂÈ ÚÔ Ú Ô:. Î -. à ٠ËÛ Ë Δƒπ ªπ π 1. ËÌ ÙÚÈÔ ΔÔÌapple Ë, ÌfiÙ. ıëáëù ı Ó ÛÈÔ Î, ıëáëù.δ... appleô ÈÛÙÚÈ ÎÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëóòó 3. appleôï ˆÓ ª ÙÚË, ıëáëù.. ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ÂÛÛ Ï 4. ˆÊÚfiÓË Ã Ù ËÛ Ë, ıëáëù..... μμ Δ 5 Δ ªμƒπ À Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ «Ì ÓfiËÌ» ÁÈ Ù apple È È ÙË ã Ù ÍË ÙÔ Ë- ÌÔÙÈÎÔ Û ÔÏÂ Ô appleúôû ÚÌÔÛÌ Ó Û  ÔÌ ÓË appleâú ÛÙ ÛË ÂappleÈÎÔÈÓˆÓ Î Ù ÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ÛÙË Û ÔÏÈÎ Ù ÍË. ΔÔÎÌ Î Ô Î Ù ÎÙËÛË ÙˆÓ ÌÔÚÊÔÛ ÓÙ ÎÙÈÎÒÓ ÔÌÒÓ ÙË ÂÏÏËÓÈÎ - applefi ÏÏfiÁψÛÛÔ Î È Ê ÛÈÎÔ ÔÌÈÏËÙ ÙË μ/μ ıìè Îapple  ÛË : ÌÈ Û ÁÎÚÈÙÈÎ ÂÚ ÓËÙÈÎ ÌÂÏ ÙË. ÏÈÔappleÔ ÏÔ Ù ÛÂÈ Î È applefi ÂÈ ÙˆÓ ÛÎ ÏˆÓ ÁÈ Ù Ó Û ÔÏÈÎ ÂÁ ÂÈ- Ú È ÁψÛÛÈÎ È ÛÎ Ï ÙˆÓ Ù ÍÂˆÓ ã & Δã. Ì Ú ÓÙ Ô appleèîôèóˆóò ÛÙ ÂÏÏËÓÈÎ Ì ÂÈÚÔÓÔÌ Â Î È ÂÎÊÚ ÛÂÈ : ÎÚÈ- Ù ÚÈ ÂappleÈÏÔÁ Î È appleúôù ÛÂÈ ÍÈÔappleÔ ËÛË ÛÙËÓ ÂÎapple È Â ÙÈÎ È ÈÎ Û π. ÓÙˆÓ Ô - ÚËÙÈÎÔ È ÛÎ Ï Î È Ë ÂÎÌ ıëûë ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ Ì Û applefi ÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ÁÚ ÌÌ ÙÈÛÌfi applefi ÙÔ ÂÎapple È Â Ù ÂÓËÏ ÎˆÓ ÙˆÓ Û ÔÏ ˆÓ  ÙÂÚË Â Î ÈÚ ÙË ÂÚÈÊ ÚÂÈ ÂÓÙÚÈÎ ª ΠÔÓ. μ ÛÈÏÂÈ Ô Â Ì ÚÁ ÛÙ ÚÈ ÂÌ ÙÈÎ : KÔÈÓˆÓÈÎÔappleÔÏÈÙÈÛÌÈÎÔ apple Ú ÁÔÓÙ ÚÔ Ú Ô:. ΔÛÈ Î ÏÔ -. ˆÌ ÎË ÁÎÔÛÌÈÔappleÔÈËÌ ÓË appleïëúôêôú Î È È ÌfiÚʈÛË ÌÈ Ó ÁψÛÛÈÎ ÎÔ ÏÙÔ Ú. Ù ÚÈ Ófi ÎÔ ÏÙÔ Ú ÛÙËÓ ıô Û È ÛÎ Ï ÙË Í ÓË ÁÏÒÛÛ. appleâú appleùˆûë ÙË Ó ÂÏÏËÓÈÎ Õ. à ٠Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ÔÏÈÙÈÛÌfi Î È È ÂÔÏÔÁ ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ Í - ÓË Ø ÌÈ Û ÁÎÚÈÙÈÎ appleúôû ÁÁÈÛË Ì ÙË È ÛÎ Ï ÙË ÚˆÛÈÎ Δ. ΔÚÈ ÓÙ Ê ÏÏ Ô,. ˆÌ ÎË μμ Δ 5 Δ ªμƒπ À È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ˆ Í ÓË Ì Û applefi ÂÎapple È-  ÙÈÎ ÂÁ ÂÈÚ È ÁÈ ÂÓ ÏÈΠ: ÁψÛÛÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙÂ Î È ÎÔÈÓˆÓÈÎ Î Ù ÛΠª. ª ÚÁ ÚÒÓË ÙËÛË È ÏÂÈÌÌ - Ê È ÏÂÈÌÌ ÚÔ Ú Ô: ª. Ô ÏÈÒÙË,. Ù Ó,. à ٠Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë apple ÛËÌË Ó ÚÍË apple ÔÛË ÙÈÌËÙÈÎ appleï Î Ù ÛÙÔÓ Ì. ıëáëù Î. ËÌ ÙÚÈÔ ΔÔÌapple Ë ÚÔ Ú Ô:. ΔÛÈÔ ÌË - π. μ Ì Î Ô Ê appleóèûë ÛÙÈ ÁÏÒÛÛÂ Î È ÙÔ appleôïèùèûìô : Ê ÚÌÔÁ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎ Û ÔÏÈÎ Ù ÍË ƒ. Ô ÓË,. apple fiappleô ÏÔ,. apple Ó ÛÙ Û Ô, ª. Ú ÛÎÂ, μ. ÂÙÚ,. ÂÙÚ Ô, μ. ÏÈ ÙÛÈÎ Î.. 18 π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ 19

5 Σχολική Διδασκαλία Γραμματικοσυντακτικών Φαινομένων: μια Ουτοπία (;) Θανάσης Νάκας Πανεπιστήμιο Αθηνών / ΠΤΔΕ Résumé En ce qui concerne la description de certains phénomènes du Grec Moderne, la comparaison entre trois dictionnaires, trois grammaires (une scientifique et deux scolaires), le curriculum national et les manuels scolaires officiels nous montre que l enseignement du Grec Moderne comme langue maternelle dans les écoles est plongé dans la confusion. La rédaction immédiate d une nouvelle Grammaire Pédagogique, suivant la même philosophie et la même terminologie, produit du consensus possible des linguistes et des didacticiens de la langue, une grammaire tout d abord scientifique, simplifiée ensuite à deux ou trois niveaux, est tout à fait nécessaire. Να ευχαριστήσω, πρώτ απ όλα, τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής και, ξεχωριστά, τον συνάδελφο Κώστα Ντίνα για την τιμητική πρόσκληση να μιλήσω σ αυτή την ολομέλεια. Μια ευτυχής συγκυρία σαν κι αυτή (ύστερα, μάλιστα, από την απόδοση οφειλόμενης τιμής στον Δημήτρη Τομπαΐδη) θεώρησα ότι μου δίνει την ευκαιρία για έναν απολογισμό (προσωπικό πιο πολύ) σχετικά με ένα πολύ μικρό κομμάτι από την εμπειρία μου σε θέματα διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής ως μητρικής, μιας εμπειρίας που ξεκινάει πριν από περίπου τριάντα χρόνια. (Θυμάμαι τώρα ότι με κάποιο δέος, δίπλα σ έναν έμπειρο Τομπαΐδη συζητούσαμε με τους φιλολόγους της ΣΕΛΜΕ θέματα σχετικά με την πρόσφατη τότε γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση). Αλλά ας κλείσω εδώ το χρονοντούλαπο της προσωπικής μνήμης και ας θυμίσω, με την άδειά σας, κάποια λίγο πιο γνωστά πράγματα. Προς μια εκσυγχρονισμένη Εκπαιδευτική Γραμματική (τριών επιπέδων αλλά ενιαίας φιλοσοφίας) Στα τέλη τού 1996, ο Τομέας Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργάνωσε (ένα απολογιστικό, ακριβώς) συνέδριο με θέμα: « : Είκοσι χρόνια από την καθιέρωση της Νεοελληνικής (Δημοτικής) ως επίσημης γλώσσας». Η δική μας εισήγηση σ αυτό το συνέδριο είχε τον τίτλο: Είκοσι χρόνια μετά τη γλωσσοεκπαιδευτική με-

6 2 ταρρύθμιση και τρία χρόνια πριν από την αλλαγή του αιώνα: με ποιο λεξικό και ποια γραμματική [ενν. θα περνούσαμε στον επόμενο, 21 ο αιώνα];. Κατά τη γνώμη μας, την οποία υποστηρίξαμε με επιχειρήματα σ αυτό το συνέδριο, η σύνταξη εκσυγχρονισμένου Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής θα έπρεπε να προηγηθεί. Το λεξικό, με την κωδικοποίηση και την ερμηνεία του λεξιλογικού πλούτου, διευκολύνει το έργο της συστηματοποίησης που επιχειρεί, με τις δικές της κατηγορίες, η Γραμματική και η Σύνταξη. Επομένως, η εκπόνηση μιας Εκσυγχρονισμένης Επιστημονικής Γραμματικής και Σύνταξης θα έπρεπε ν ακολουθήσει. Η Γραμματική αυτή (εφεξής, λέγοντας Γραμματική, θα εννοούμε τη Γραμματική και τη Σύνταξη μαζί, όπως συνηθίζεται να γίνεται σήμερα) θα ήταν εκσυγχρονισμένη, εφόσον όφειλε ν ανανεώσει την παράδοση με τις πρόσφατες γλωσσολογικές θεωρήσεις τουλάχιστον, με ό,τι πιο ουσιαστικό έχουν να προσφέρουν. Μεθοδολογικά μοντέλα ή πρότυπα, για να τα ακολουθήσει και να τα μιμηθεί, προκειμένου για τη Νέα Ελληνική, προϋπήρχαν ήδη για ό,τι αφορά την Αγγλική ή τη Γαλλική (λ.χ. το A Comprehensive Grammar of the English Language, έργο συλλογικό, είναι μια γνωστού κύρους εκσυγχρονισμένη επιστημονική γραμματική για τα Αγγλικά, την οποία οι δύο νεοελληνικές επιστημονικές γραμματικές που φάνηκαν στο μεταξύ, των Holton & Mackridge & Φιλιππάκη, αφενός, και Κλαίρη & Μπαμπινιώτη, αφετέρου, έλαβαν, όσο ξέρω, υπόψιν 1 ). Επιπλέον (πέρα δηλαδή από το πάντρεμα της παράδοσης με τα νεότερα δεδομένα της γλωσσικής επιστήμης), η υπό εκπόνηση Γραμματική θα έπρεπε να κάνει συνολική περιγραφή και ανάλυση της γλωσσικής χρήσης σε μια ευρύτατη συγχρονία. (Γι αυτή την ευρύτατη συγχρονία θα έπρεπε να δώσω κάποια περαιτέρω διασάφηση, αλλά μιλάω σε συναδέλφους, μπορούμε να συνεννοηθούμε. 2 Παρενθετικά, ας προσθέσω μόνον ότι συνολική περιγραφή και ανάλυση με το μοντέλο της α- κραιφνούς μετασχηματιστικής γραμματικής, προσωπικά και αν κάνω λάθος, διορθώ- 1 R. Quirk & S. Greenbaum & G. Leech & J. Svartvik, A Comprehensive Grammar of the English Language, α έκδ (πολλές ανατυπώσεις) Χρ. Κλαίρη & Γ. Μπαμπινιώτη, Γραμματική της Νέας Ελληνικής (Δομολειτουργική - Επικοινωνιακή), 2005 D. Holton & P. Mackridge & Ει. Φιλιππάκη-Warburton, Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, Αν, δηλαδή, θα πρέπει η Γραμματική να περιγράφει τη γλωσσική χρήση μετά το (έτος- σταθμό) 1976 ή κάποιας ευρύτερης συγχρονίας με παλαιότερη αφετηρία. 2

7 3 στε με δεν ξέρω να έχει γίνει για κάποια γνωστή μου γλώσσα [και, πάντως, η A Comprehensive Grammar, που ανέφερα, δεν είναι μια μετασχηματιστική γραμματική]). Επιπροσθέτως, η υπό εκπόνηση Γραμματική της Νέας Ελληνικής (έλεγα τότε ό- τι) θα έπρεπε να είναι επιστημονική, αφού θα ασχολούνταν και με τη λεπτομέρεια και θα προσπαθούσε να δώσει απαντήσεις σε όσο το δυνατόν περισσότερες α- πορίες και, τέλος, η Γραμματική αυτή δεν θα αντλούσε το κύρος της από οποιαδήποτε κρατική επιβολή (όπως, λίγο- πολύ, γινόταν με την προηγούμενη σχολική Γραμματική, που ήταν γνωστή με το όνομα του Τριανταφυλλίδη, αν και είχε υποστεί πολλές αναπροσαρμογές) η νέα υπό εκπόνηση Γραμματική θα αντλούσε το κύρος της μόνον από την αποδοχή που θα της επεφύλασσε ο επιστημονικός και ο εκπαιδευτικός κόσμος αλλά και κάθε απαιτητικός χρήστης. Και το πιο σημαντικό: αυτή η Γραμματική δεν θα μπορούσε παρά να είναι έργο συλλογικό, στη συγγραφή της οποίας θα έπρεπε να συμμετέχουν (με ανάθεση, όχι με ανοικτό διαγωνισμό) οι πλέον αναγνωρισμένοι ειδικοί κατά επιμέρους κλάδο της Γραμματικής (ειδικοί, μακάρι και με εμπειρία διδακτική, στη Μορφολογία, τη Σύνταξη, τις Σημασιακές Σχέσεις, τη Φωνητική και τη Φωνολογία κτλ.) συντονιζόμενοι από τον Επιτελικό Φορέα που, ενπροκειμένω, δεν μπορεί να είναι άλλος από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Οι συγκεκριμένοι συγγραφείς θα προσπαθούσαν, πρωτίστως, να παραμερίσουν τις προσωπικές οπτικές ή αντιλήψεις για τα δεδομένα, αλλά και τις διαφορές που τους χωρίζουν ανάλογα με τη σχολή που ακολουθεί ο καθένας, και έτσι να επιτύχουν τη μέγιστη δυνατή συναίνεση (πράγμα όχι ακατόρθωτο) στην περιγραφή και ανάλυση της Σύγχρονης Νεοελληνικής, δηλαδή μια Γραμματική με ενιαία φιλοσοφία αλλά και ενιαία ορολογία. Αυτής της Γραμματικής, όταν θα ολοκληρωνόταν, θα έπρεπε, έπειτα, να γίνουν δύο ή τρεις απλουστεύσεις για διδακτική χρήση, ανάλογα με το επίπεδο των μαθητών (δηλαδή μία για το Δημοτικό και μία για το Γυμνάσιο και / ή το Λύκειο), και, βέβαια, μέλη της συγγραφικής ομάδας μαζί με εκπαιδευτικούς καλό θα ήταν να γράψουν και τις σχετικές ασκήσεις. (Έξοχο παράδειγμα ασκήσεων με βάση τη δική του Γραμματική μάς είχε δώσει στο παρελθόν ο ίδιος ο Τριανταφυλλίδης). * Μην περιμένετε, βέβαια, να δώσω εγώ την απάντηση στο ερώτημα που αφήνω να πλανάται, κατά πόσον οι δύο σχολικές γραμματικές (για την Ε και την ΣΤ του Δη- 3

8 4 μοτικού, η μία, και για το Γυμνάσιο, η άλλη 3 ) που συντάχθηκαν με εντολή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και περιμένουν ακόμη να διανεμηθούν στους μαθητές και στους εκπαιδευτικούς κατά πόσον, επαναλαμβάνω, οι Γραμματικές αυτές ανταποκρίνονται, ενόλω ή ενμέρει, στις προδιαγραφές που προσπάθησα να καθορίσω, στην ελάχιστη έ- στω απαίτηση να έχουν την ίδια φιλοσοφία και την ίδια ορολογία. Το ερώτημα καθίσταται ακόμη πιο κρίσιμο, όταν λάβουμε υπόψιν μας ότι πεποίθηση της παιδαγωγικής επιστήμης και όλου του εκπαιδευτικού κόσμου (αλλά και ζητούμενο, με βάση τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ) είναι να υπάρχει η απαραίτητη σύνδεση Δημοτικού και Γυμνασίου. Και δεν θα δώσω εγώ την απάντηση, δεδομένου ότι οι γραμματικές αυτές δεν θα μπορούσαν, σ ένα μεγάλο βαθμό, παρά να είναι προϊόν ενός κυκεώνα τον οποίο συνθέτουν οι προδιαγραφές του ίδιου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, οι πολιτικές κ.ά. επιλογές που καθορίζουν τη λειτουργία του, οι ανοικτοί διαγωνισμοί και οι σχέσεις με τους εκδοτικούς οίκους που ανταγωνίζονται μεταξύ τους ο καθένας για το συμφέρον του κτλ. κτλ. όπως μπορούν καλύτερα να μας εξηγήσουν οι ίδιοι οι συγγραφείς των γραμματικών και των άλλων γλωσσικών εγχειριδίων, αλλά και τα μέλη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου σχετικά με τις ανελαστικές επιλογές που ήταν κάποτε υποχρεωμένοι να κάνουν. Αυτονόητο είναι ότι όλα αυτά δεν μπορούσαν παρά να έχουν δυσάρεστες επιπτώσεις στο κεντρικό (καλώς ή κακώς) εκπαιδευτικό μας σύστημα. Τα σχολικά βιβλία της μεταρρύθμισης Προτού ν αναφερθώ σε κάποιες απ αυτές τις επιπτώσεις, και για να μην επαναλάβω όλα όσα (είπα και) έγραψα με αφορμή το απολογιστικό συνέδριο τού 96 (δες τώρα και Γλωσσοφιλολογικά, Α, σσ ), ας προσθέσω δύο λέξεις σχετικά με τα πρώτα γλωσσικά εγχειρίδια της μεταρρύθμισης. Μόλις το 1990 (δηλαδή οκτώ χρόνια μετά την κυκλοφορία [1982-3] των σχολικών εγχειριδίων της σειράς Η Γλώσσα μου για το Δημοτικό), ο Χρήστος Τσολάκης, 3 Ει. Φιλιππάκη-Warburton & Μιχ. Γεωργιαφέντης & Γ. Κοτζόγλου & Μαργαρίτα Λουκά, Γραμματική Ε και Στ Δημοτικού, ΟΕΔΒ // Σωφρ. Χατζησαββίδης & Αθανασία Χατζησαββίδου, Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α' Β' Γ' Γυμνασίου, ΟΕΔΒ. 4

9 5 αντιπρόεδρος τότε του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και εκ των πρωτεργατών στη συγγραφή των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης, έγραφε το εξής: «[υπάρχει η] γενική εκτίμηση [στους επιστήμονες και τους εκπαιδευτικούς] ότι [ ] η ισχύουσα γλωσσική μεταρρύθμιση είναι η ενδεδειγμένη μόνο που πρέπει: α) να ξαναμπεί η γραμματική της Νεοελληνικής στο δημοτικό ως βιβλίο αναφοράς, για να συμπληρώσει τη γλωσσική διδασκαλία που σωστά γίνεται από τα νέα βιβλία [της σειράς Η Γλώσσα μου ]». Στο μεταξύ, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ετοίμασε και έστειλε στα σχολεία τα βιβλία της μεταρρύθμισης που προορίζονταν για το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Θα επικεντρωθώ σε ένα μόνο σημείο: με τα βιβλία αυτά, όχι μόνο στο Γυμνάσιο, αλλά ακόμη ειδικότερα στο Λύκειο, η διδασκαλία της γλώσσας άρχισε να γίνεται κειμενοκεντρική ή κειμενογλωσσολογική. Στο μάθημα Έκφραση-Έκθεση αναλύονται τώρα ένας μεγάλος αριθμός κειμένων που ανήκουν σε ποικίλους τύπους ή γραμματειακά είδη (π.χ. διάλογος, περιγραφή, αφήγηση, αυτοβιογραφία, δοκίμιο, κτλ.). Η έννοια της συνοχής και της συνεκτικότητας, ως συστατικών αρχών κάθε κειμένου, καθώς και άλλες βασικές έννοιες της κειμενογλωσσολογίας, της πραγματολογίας και της ανάλυσης του λόγου έ- χουν πλέον ενσωματωθεί στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος (δες κριτικό σχολιασμό και στα Γλωσσοφιλολογικά, Δ, σσ ). Όμως, παρά τη διαπιστωμένη ανάγκη [1] να διεξάγεται η γλωσσική διδασκαλία με αναφορά στα επιμέρους κειμενικά είδη και [2] να διδάσκεται συστηματικά και η Γραμματική, ήδη από το Δημοτικό, το κοινό βιβλίο αναφοράς, δηλαδή η Εκπαιδευτική Γραμματική όπως την προδιαγράψαμε, με την ενιαία φιλοσοφία και ορολογία και με τα τρία επίπεδα απλούστευσης, δεν έλεγε ακόμη να φανεί. Ουσιώδεις διαφορές ως προς τα συνδετικά και τα συνεκτικά στοιχεία της γλώσσας (διερεύνηση σε δύο σύγχρονα λεξικά και σε ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ) α. Τα λεξικά Τύχῃ ἀγαθῇ, το 1998, δηλαδή μόλις δύο χρόνια μετά το απολογιστικό συνέδριο του 96, είδαν το φως της δημοσιότητας δύο λεξικά της Κοινής Νεοελληνικής με τα οποία η λεξικογραφία στην Ελλάδα έκανε αισθητά βήματα προόδου σε σχέση με τα παλαιότερα λεξικά εννοώ το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (εφεξής: ΛΚΝ), που έθεσε σε κυκλοφορία το Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη / Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Α- ριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 5

10 6 (εφεξής: ΛΝΕΓ) του Γ. Μπαμπινιώτη (β έκδ. 2002). Μάλιστα, το ΛΚΝ, εκτός από το ότι καθιέρωνε για πρώτη φορά και την προφορά των λημμάτων (με τη βοήθεια κάποιου διεθνοποιημένου φωνητικού αλφαβήτου, για τη διευκόλυνση των μη ελληνόγλωσσων αναγνωστών του), περιέχει, στο τέλος, και ενσωματωμένη συνοπτική γραμματική με τη μορφή κλιτικών υποδειγμάτων για όλες τις κλιτές του λέξεις. Τώρα που έχουν κλείσει ήδη δέκα χρόνια χρησιμοποίησής τους από εμάς, γλωσσολόγους, εκπαιδευτικούς και λοιπούς, μπορούμε, με ασφάλεια, να σταθμίσουμε τα πλεονεκτήματα και τις όποιες ελλείψεις ή ατέλειες, κυρίαρχη όμως παραμένει η διαφοροποίηση των δύο λεξικών ως προς τη φιλοσοφία και τη στόχευσή τους. Και δεν το εντοπίζω σε ιδεολογικοπολιτικές διαφορές όσον αφορά το γλωσσικό ζήτημα (που υπήρχαν και υπάρχουν) αυτό που προσωπικά με ενδιαφέρει, είναι το γεγονός ότι διαπιστώνουμε, όλο και περισσότεροι, πως τα δύο λεξικά δεν εφαρμόζουν την ίδια γραμματική και το ίδιο συντακτικό. Επειδή στο θέμα αυτό αναφέρθηκα και άλλοτε, διά μακρών, θα θυμίσω, δειγματοληπτικά, ένα δύο σημεία: Πολλά από τα συνεκτικά και τα συνδετικά στοιχεία της γλώσσας δεν αντιμετωπίζονται με ενιαίο τρόπο στα δύο λεξικά λ.χ. το αντιθέτως, το μολαταύτα και το επομένως θεωρούνται σύνδεσμοι (οι δύο πρώτοι αντιθετικοί, ο δεύτερος συμπερασματικός) από το ΛΚΝ, ενώ και τα τρία, συλλήβδην, τα θεωρεί επιρρήματα το ΛΝΕΓ (για τις λεπτομέρειες βλ. πάλι Γλωσσοφιλολογικά, Δ, σσ ). Προβάλλοντας τη συγχρονία στο επίπεδο της διαχρονίας, διαπιστώνουμε τα εξής (που ένα λεξικό αυτών των προδιαγραφών δεν μπορεί να αγνοεί): Στο γλωσσικό καθεστώς της Καθαρεύουσας, φράσεις του τύπου: (ο x) τηρεί συνεπώς το ωράριον ή ( ) εφαρμόζονται συνεπώς αι προδιαγραφαί εμπεριέχουν ένα τροπικό συνεπώς. Γι αυτή την τροπική σημασία η σύγχρονη Νεοελληνική (Δημοτική) χρησιμοποιεί το ε- μπρόθετο: με συνέπεια, που έχει προσδιοριστική λειτουργία. Το ίδιο το συνεπώς έχει, όπως λέμε, μετακατηγοριοποιηθεί, πέρασε δηλαδή από τα επιρρήματα (στα οποία το κατέτασσε και η Γραμματική Τριανταφυλλίδη τού 1941) στους συνδέσμους. Μ άλλα λόγια, δεν προσδιορίζει πλέον κάποιο ρήμα, για να είναι προσδιορισμός, αλλά κατά κανόνα συνδέει μεταξύ τους προτάσεις ή άλλες φραστικές ενότητες. Ο ομιλητής, και μόνο με τον επιτονισμό / τον τόνο της φωνής, μπορεί να εγκαταστήσει / να δηλώσει μια σχέση συνεπαγωγής μεταξύ προτάσεων ας πούμε ο υπάλληλος, την ώρα που εξετάζει το φάκελο υποψηφιότητας κάποιου, λέει, με μια σειρά ασύνδετων προτάσεων (απλώς, με κάποια μεγαλύτερη παύση μετά το εκπρόθεσμος): κύριε, δεν έχετε την κατάλληλη 6

11 7 ηλικία, δεν έχετε τα απαιτούμενα προσόντα, είστε και εκπρόθεσμος η αίτησή σας απορρίπτεται! Ο σύνδεσμος, και ενπροκειμένω το συνεπώς, καθιστά δηλωτικότερη τη νοηματική αλληλουχία και συνοχή μεταξύ των εκφωνημάτων αυτών, και ειδικότερα τη σχέση συνεπαγωγής του τέταρτου εκφωνήματος προς τα τρία προηγούμενα: (σας επαναλαμβάνω, κύριε) δεν έχετε την κατάλληλη ηλικία, δεν έχετε τα απαιτούμενα προσόντα, είστε και εκπρόθεσμος συνεπώς, η αίτησή σας απορρίπτεται! Με αυτή την έννοια, το συνεπώς είναι το πλησιέστερο συνώνυμο του επομένως, και έρχεται να αυξήσει, κατά έναν, τους γνωστούς συμπερασματικούς συνδέσμους της παραδοσιακής Γραμματικής (δηλαδή, δίπλα στα: άρα, λοιπόν, ώστε, επομένως προστίθεται τώρα και το συνεπώς και μαζί μ αυτό, και το λόγιο κατά συνέπειαν, αλλά και το κατ ακολουθίαν όχι, ό- μως, το με συνέπεια, που είναι τροπικής σημασίας προσδιορισμός και όχι κάποια συνδετική ή συνεκτική έκφραση). Και τα δύο λεξικά (ΛΚΝ και ΛΝΕΓ) θεωρούν το συμπερασματικά συνώνυμο και ισοδύναμο με το επομένως και το συνεπώς, ενώ, κατ αλήθειαν, λειτουργεί σ ένα α- νώτερο επίπεδο, που δεν θα το λέγαμε συντακτικό, αλλά κειμενικό, στην αρχή επιλογικών παραγράφων, ανήκει δηλαδή στους διαρθρωτικούς κειμενικούς δείκτες (δες πάλι Γλωσσοφιλολογικά, Δ, σσ και για τις λεπτομέρειες). β. Τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Από επίσημα χείλη (από εκπρόσωπο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που ασχολείται και θεωρητικά με ζητήματα γλωσσικής διδασκαλίας) ακούσαμε ότι δεν έχει και τόση σημασία το να μη γνωρίζει ο μαθητής τι ακριβώς είναι το επομένως και το συνεπώς, δηλαδή ότι συνδέουν ως σύνδεσμοι, και δεν προσδιορίζουν, αφού δεν είναι επιρρήματα, ή ότι το συμπερασματικά εισάγει επιλόγους, και άλλες τέτοιες σχολαστικές λεπτομέρειες. Δυστυχώς, μια τέτοια αντίληψη συνιστά κατάργηση των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, που ε- πιμένουν (εκτός όλων των άλλων) όχι μόνο στην εμπέδωση του συστήματος, ιδίως ό- ταν πρόκειται για τη μητρική γλώσσα, αλλά τώρα, που η έμφαση δίνεται στη διδασκαλία των κειμενικών ειδών, και στην εμπέδωση, από πλευράς μαθητών, του ρόλου των συνδετικών και των συνεκτικών στοιχείων και, γενικότερα, των κειμενικών δεικτών, όπως το συμπερασματικά. Δεδομένου ότι για το ζήτημα αυτό γίνεται πολύ συχνά λόγος, σταχυολογώ τα εξής μόνον (οι υπογραμμίσεις δικές μου): 7

12 8 ΆΞΟΝΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ (ΓΝΩΣΕΙΣ, ΔΕΞΙΟ- ΤΗΤΕΣ, ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ) Στόχοι (ΣΤΧ) Θεματικές ενότητες (ΘΕ) (Ι) Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών [ΔΕΠΠΣ] της ελληνικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο ΤΑΞΗ: Α-Β, Γ-Δ, Ε-ΣΤ Γραπτός λόγος Γραφή και παραγωγή γραπτού λόγου. Γραμματική. Προτασιακή δομή. Παρατακτική και υποτακτική σύνταξη. Πυρηνική, ελλειπτική και επαυξημένη πρόταση. Στίξη. Δείκτες συνοχής και συνεκτικότητας. Τα μέρη του λόγου [ ] Χρησιμοποιεί κειμενικούς δείκτες για τη σύνδεση φράσεων, παραγράφων και νοηματικών ενοτήτων (όμως, παρόλο, εξάλλου, τέλος, έπειτα από όλα αυτά, ό- ταν, γι αυτό κ.τ.ό.) [ ] Συνειδητοποιεί το ρόλο που παίζουν οι κειμενικοί δείκτες στη σύνδεση των παραγράφων και ασκείται στη χρήση τους. [ ] (ΙΙ) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών [ΑΠΣ] της ελληνικής γλώσσας για το δημοτικό σχολείο (ΙΙ-Α) Α. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Ταξεις: Γ - Δ & Ε - ΣΤ Ενδεικτικές Δραστηριότητες (ΕΝΔΡ) [ ] Αφήγηση με σχετική χρήση μηχανισμών / δεικτών συνοχής των διαφόρων φάσεων μιας ιστορίας, ενός μύθου, ενός γεγονότος, ενός σχεδίου δράσης (Ιστορία). (ΙΙ-Β) Β. ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ - ΑΝΑΓΝΩΣΗ Ταξεις: Γ - Δ ΣΤΧ ΘΕ ΕΝΔΡ [ ] Συστηματική άσκηση στην ανάγνωση των κειμενικών ειδών των διάφορων μαθημάτων. Εξοικείωση με το λεξιλόγιο, το ύφος, τη δομή, τον τρόπο ανάπτυξης και τα νοήματα κάθε κειμενικού είδους. (ΙΙ-Γ) Γ. ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ - ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡ. Λ. Ταξεις: Γ - Δ ΣΤΧ ΘΕ ΕΝΔΡ Συσχετίζει πρακτικά και εφαρμόζει γραμματικούς κανόνες στη γραφή των λέξεων. Χρησιμοποιεί κειμενικούς δείκτες για τη σύνδεση φράσεων, παραγράφων και νοηματικών ενοτήτων, δηλαδή συνδετικές λέξεις και φράσεις όπως: γι αυτό, έτσι, ενώ, ύστερα από όλα αυτά κτλ. Χρήση λεξικών, συμβατικών ή η- λεκτρονικών (εμπλέκονται όλα τα αντικείμενα). Σύνταξη μικρών λέξεων (όπως προθέσεων, συνδέσμων κλπ.) [ ] (ΙΙ-Δ) Γ. ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ - ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡ. Λ. Ταξεις: Ε - ΣΤ ΣΤΧ ΘΕ ΕΝΔΡ Ο μαθητής ασκείται βαθμιαία, ώστε να είναι σε θέση να: Συσχετίζει πρακτικά και εφαρμόζει γραμματικούς κανόνες στη γραφή των λέξεων. [ ] Χρησιμοποιεί σαφείς, σύνθετες περιόδους, με υποτακτική σύνδεση και νοηματική συνοχή. Χρησιμοποιεί κειμενικούς δείκτες για τη σύνδεση φράσεων, παραγράφων και νοηματικών ενοτήτων, δηλαδή συνδετικές λέξεις και φράσεις όπως : γι αυτό, έτσι, ενώ, ύστερα από όλα αυτά κτλ. Κειμενικοί δείκτες συνοχής και συνεκτικότητας Εξάσκηση στη χρήση του σχολικού εγχειριδίου γραμματικής, ως βιβλίου α- ναφοράς, καθώς και στη χρήση λεξικών, συμβατικών ή ηλεκτρονικών. 8

13 9 Και άλλες ουσιώδεις διαφορές: μετοχές ως επίθετα ή γερούνδια (διερεύνηση σε τρία λεξικά, τρεις γραμματικές και τα νέα σχολικά βιβλία) α. Τα λεξικά Από συγχρονική άποψη, όλες οι κλιτές μετοχές, και όχι μόνον οι λόγιες, θεωρούνται από το ΛΚΝ, αλλά όχι και από το ΛΝΕΓ, επίθετα. (Στον πίνακα ΙΙΙ-Α, ο χαρακτηρισμός του λήμματος από άποψη γραμματικής κατηγορίας / μέρους του λόγου είναι σε όλες τις περιπτώσεις Ε, δηλαδή επίθετο, μαζί με κάποιον αριθμό που παραπέμπει στο ομόλογο κλιτικό υπόδειγμα στο τέλος του λεξικού μόνο σε μία περίπτωση, στο λήμμα επιτυχημένος, προστίθεται η πληροφορία «μππ», δηλαδή «μετοχή παθητικού παρακειμένου», που καθίσταται περιττή, εφόσον δίνεται και στο ετυμολογικό μέρος οι υπογραμμίσεις δικές μας): (ΙΙΙ-Α) ΛΚΝ διδάσκων -ουσα -ον [δiδáskon] E12 : (λόγ., κυρ. ως ουσ.) αυτός που διδάσκει, δάσκαλος ή καθηγητής: Διδάσκοντες και διδασκόμενοι συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία. [λόγ. μεε. του ρ. διδάσκω] επιτυχών -ούσα -όν [epitixón] E12α : (λόγ.) που έχει επιτύχει. ANT αποτυχών: Ένας ~ υποψήφιος. (ως ουσ.) ο επιτυχών, θηλ. επιτυχούσα, αυτός που έχει επιτύχει: Oι επιτυχόντες στις εξετάσεις. Kατάλογος επιτυχόντων. [λόγ. < αρχ. ἐπιτυχών μτχ. αορ. του ρ. ἐπιτυγχάνω] ανακοινωθείς -είσα -έν [ana<k>inoθís] E12γ : (λόγ.) που έχει ανακοινωθεί, που τον έχουν ανακοινώσει: H ανακοινωθείσα παραίτηση ανακλήθηκε την τελευταία στιγμή. Tα ανακοινωθέντα μέτρα για την ανάκαμψη της οικονομίας προκάλεσαν αντιδράσεις. (ως ουσ.) το ανακοινωθέν*. [λόγ. μτχ. παθ. αορ. του ανακοινώ (δες στο ανακοινώνω)] επιτυχημένος -η -ο [epiti<x>iménos] E3 μππ. του επιτυγχάνω : που έχει διακριθεί στη σταδιοδρομία του ή στο έργο που έχει αναλάβει και στο οποίο έχει αφοσιωθεί πετυχημένος 1 : ~ γιατρός / επαγγελματίας / επιχειρηματίας. επιτυχημένα EΠIPP. [λόγ. μππ. του επιτυγχάνω] αγνοούμενος -η -ο [aγnoúmenos] E5 : (για πρόσ.) που δεν είναι γνωστή η τύχη ή η θέση του ύ- στερα από μια ορισμένη χρονική στιγμή. (ως ουσ.) ο αγνοούμενος: Πίνακας αγνοουμένων. Aγνοούμενοι πολέμου. [λόγ. μπε. < αρχ. ἀγνοῶ] Υπάρχει, όμως, μια προφανής ασυνέπεια στο ΛΚΝ. Στα κλιτικά υποδείγματα στο τέλος του λεξικού, λόγω ακριβώς των διαφορετικών καταλήξεων που εμφανίζουν αποκλειστικά οι μετοχές, αναγκάζεται να τις διαφοροποιήσει από τα επίθετα ως μετοχές (βλ. τον τίτλο του πίνακα όπου το «και μετοχές» αντιστοιχεί στα κλιτικά υποδείγματα 12-12δ, με βάση τα οποία δεν κλίνεται κανένα άλλο επίθετο): (ΙΙΙ-Β) ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑI ΜΕΤΟΧΕΣ (ΛΚΝ, σσ ) Ε1 καλός καλού καλό καλέ καλοί καλών καλούς καλοί καλή καλής καλή καλή καλές καλών καλές καλές καλό καλού καλό καλό καλά καλών καλά καλά Ε3 άσπρος άσπρου άσπρο άσπρε άσπροι άσπρων άσπρους άσπροι άσπρη άσπρης άσπρη άσπρη άσπρες άσπρων άσπρες άσπρες άσπρο άσπρου άσπρο άσπρο άσπρα άσπρων άσπρα άσπρα

14 10 Ε9 ζηλιάρης. Ε9α. γλωσσάς Ε11 ελώδης... Ε11α κακοήθης. Ε12.. τρέχων τρέχοντος τρέχοντα τρέχων τρέχοντες τρεχόντων τρέχοντες τρέχοντες τρέχουσα τρεχούσης τρέχουσα τρέχουσα τρέχουσες τρεχουσών τρέχουσες τρέχουσες τρέχουσας τρέχον τρέχοντος τρέχον τρέχον τρέχοντα τρεχόντων τρέχοντα τρέχοντα Ε12α ανιών ανιόντος ανιόντα ανιών ανιόντες ανιόντων ανιόντες ανιόντες ανιούσα ανιούσης ανιούσα ανιούσα ανιούσες ανιουσών ανιούσες ανιούσες ανιούσας ανιόν ανιόντος ανιόν ανιόν ανιόντα ανιόντων ανιόντα ανιόντα Ε12β συμπαθού συμπαθών συμπαθούντος συμπαθών συμπαθούντες συμπαθούντων συμπαθούντες συμπαθούντα ντες συμπαθούσα συμπαθούσης συμπαθούσα συμπαθούσα συμπαθούσες συμπαθουσών συμπαθούσες συμπαθούσες συμπαθούσας συμπαθούν συμπαθούντος συμπαθούν συμπαθούν συμπαθούντα συμπαθούντων συμπαθούντα συμπαθούντα Ε12γ διασωθείς διασωθέντος διασωθέντα διασωθείς διασωθέντες διασωθέντων διασωθέντες διασωθέντες διασωθείσα διασωθείσης διασωθείσα διασωθείσα διασωθείσες διασωθεισών διασωθείσες διασωθείσες διασωθείσας διασωθέν διασωθέντος διασωθέν διασωθέν διασωθέντα διασωθέντων διασωθέντα διασωθέντα Ε12δ λήξας λήξαντος λήξαντα λήξας λήξαντες ληξάντων λήξαντες λήξαντες λήξασα ληξάσης λήξασα λήξασα λήξασες ληξασών λήξασες λήξασες λήξασας λήξαν λήξαντος λήξαν λήξαν λήξαντα ληξάντων λήξαντα λήξαντα Επίθετα θεωρεί όλες τις κλιτές μετοχές, λόγιες και λαϊκές ή λαϊκότροπες, και το Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής [εφεξής: ΑΛΝΕ] της Α. Αναστασιάδη- Συμεωνίδη. (Στους πίνακες, με Ε δηλώνεται το επίθετο, ως το μέρος του λόγου, και με Ο η ουσιαστικοποίηση, όπου συμβαίνει. Των λόγιων καταλοίπων σε -ων -ουσα -ον κτλ. καταχωρίζονται οι τύποι και των τριών γενών, των τύπων σε -όμενος / -μένος κτλ., που α- κολουθούν ομαλότερη κλίση, οι τύποι των άλλων γενών καταχωρίζονται σε περίπτωση ουσιαστικοποίησης ή για κάποιον ειδικό και μόνον λόγο): αναβράζων, Ε:αε αναβράζουσα, Ε:θε αναβράζον, Ε:οε δεσπόζων, Ε:αε δεσπόζουσα, Ε:θε δεσπόζον, Ε:οε δημαρχεύων, Ε:αε δημαρχεύουσα, Ε:θε δημαρχεύον, Ε:οε διημερεύων, Ε:αε διημερεύουσα, Ε:θε διημερεύον, Ε:οε, Ο:οε ανατέλλων, Ε:αε ανατέλλουσα, Ε:θε ανατέλλον, Ε:οε (ΙΙΙ-Γ) ΑΛΝΕ.. δευτερεύων, Ε:αε δευτερεύουσα, Ε:θε δευτερεύον,ε:οε,ο:οε διδάσκων, Ε:αε, Ο:αε διδάσκουσα, Ε:θε,Ο:θε διδάσκον, Ε:οε επείγων, Ε:αε επείγουσα, Ε:θε επείγον, Ε:οε, Ο:οε αποκλίνων, Ε:αε αποκλίνουσα, Ε:θε αποκλίνον, Ε:οε δέων, Ε:αε δέουσα, Ε:θε δέον, Ε:οε, Ο:οε διευθύνων, Ε:αε, Ο:αε διευθύνουσα, Ε:θε, Ο:θε διευθύνον, Ε:οε επιβλέπων, Ε:αε, Ο:αε επιβλέπουσα, Ε:θε, Ο:θε επιβλέπον, Ε:οε. 10

15 11 αποκεφαλισθείς, Ε:αε,Ο:αε καταδικασθείς, Ε:αε,Ο:αε καταδικασθείσα, Ε:θε,Ο:θε καταδικασθέν, Ε:οε νεοϊδρυθείς, Ε:αε νεοϊδρυθείσα, Ε:θε νεοϊδρυθέν, Ε:οε προσληφθείς, Ε:αε,Ο:αε προσληφθείσα, Ε:θε,Ο:θε προσληφθέν, Ε:οε απολεσθείς, Ε:αε απολεσθείσα, Ε:θε απολεσθέν, Ε:οε κατατεθείς, Ε:αε κατατεθείσα, Ε:θε κατατεθέν, Ε:οε πληγείς, Ε:αε,Ο:αε πληγείσα, Ε:θε πληγέν, Ε:οε. διασωθείς, Ε:αε,Ο:αε διασωθείσα, Ε:θε διασωθέν, Ε:οε νεοεκλεγείς, Ε:αε,Ο:αε νεοεκλεγείσα, Ε:θε νεοεκλεγέν, Ε:οε προβλεφθείς, Ε:αε προβλεφθείσα, Ε:θε προβλεφθέν, Ε:οε γραμμένος, Ε:αε γραμμοσκιασμένος, Ε:αε γραναρισμένος, Ε:αε γρατσουνισμένος, Ε:αε γραπωμένος, Ε:αε γρασαρισμένος, Ε:αε γριπιασμένος, Ε:αε γρονθοκοπημένος,ε:αε γυαλισμένος, Ε:αε αγγλοκρατούμενος, Ε:αε,Ο:αε αγνοούμενος,ε:αε,ο:αε αεριωθούμενος, Ε:αε αεριωθούμενο, Ο:οε αθλούμενος, Ε:αε, Ο:αε Πιο συνετό, το ΛΝΕΓ δεν χαρακτηρίζει το λήμμα ως προς το μέρος του λόγου (βλ. τον πίνακα ΙΙΙ-Δ) αρκείται στο να αναφέρει αποκάτω, στο ετυμολογικό μέρος, ότι είναι μετοχή, και να σημειώνει μόνον το άρθρο, όταν η μετοχή είναι ουσιαστικοποιημένη: (ΙΙΙ-Δ) ΛΝΕΓ διδάσκων (ο) [ ] διδάσκουσα (η) [ ] [ΕΤΥΜ. Μτχ. ενεστ. τού αρχ. διδάσκω ] επιτυχών, -ούσα, -όν [ ] [ΕΤΥΜ. Μτχ. αορ. β τού αρχ. ἐπιτυγχάνω ] ανακοινωθέν (το) [ ] [ΕΤΥΜ. Ουδ. μτχ. αορίστου τού (αρχ.) ρ. ἀνακοινῶ [ ]] επιτυχημένος -η -ο (λόγ.) [ ] [ΕΤΥΜ. Μτχ.. παθ. παρακ. τού ρ. ἐπιτυγχάνω (αρχ. ἐπιτετυχημένος)] αγνοούμενος (ο) (αγνοουμέν-ου -ων, -ους), αγνοούμενη (κ. λόγ. -ένη) (η) [ ] 2. αγνοούμενοι (οι) [ ] [ΕΤΥΜ. ] β. Οι γραμματικές Ας περάσουμε τώρα, επιτροχάδην, στην επισκόπηση κάποιων γραμματικών, αρχίζοντας από τη σχολική, για την Ε και την ΣΤ του Δημοτικού, που συντάχθηκε με εντολή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και με την επιστημονική φροντίδα της καθηγήτριας Ειρήνης Φιλιππάκη (Γραμματική Ε και Στ Δημοτικού [εφεξής: ΓΔ], βλ. σημ. 3). Δεδομένου ότι διετέλεσα, με ανάθεση από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, μέλος της επιτροπής αξιολόγησης αυτής της γραμματικής (εωσότου υπέβαλα την παραίτησή μου), να μου επιτραπεί να δηλώσω, πρώτ απ όλα, την ικα- 11

16 12 νοποίησή μου ότι υιοθετήθηκε (με την επιμονή και του εκδοτικού οίκου που συμμετείχε στο διαγωνισμό!) η πρότασή μου να μη γίνεται λόγος για επιρρηματική έναντι επιθετικής μετοχής αλλά για άκλιτη έναντι κλιτής, για τους πολύ σοβαρούς λόγους που εκθέτω πιο κάτω. Δυστυχώς, η αυστηρή κριτική μου σε ό,τι αφορά την παρασύνδεση της άκλιτης μετοχής της Νεοελληνικής με το γερούνδιο της Αγγλικής δεν ελήφθη υπόψιν, γι αυτό και παραμένει, και μάλιστα σε μια γραμματική για το Δημοτικό, ξεκάρφωτη αλλά μέσα σε ειδικό πλαίσιο (σ. 161), η πληροφορία ότι «η άκλιτη μετοχή ονομάζεται αλλιώς γερούνδιο»!!! Ως προς τον σχηματισμό τόσο της άκλιτης όσο και της κλιτής μετοχής (ή το πώς «φτιάχνονται», κατά τη ΓΔ), αλλά και ως προς τα σημασιοσυντακτικά τους χαρακτηριστικά, θα είχε κανείς να παρατηρήσει πολλά, για τα οποία επιφυλάσσομαι. Και ο λόγος είναι (εκτός από την έλλειψη χώρου) το ότι επείγομαι να περάσω στην ε- πιστημονική γραμματική (Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας [εφεξής: ΓΕΓ] των D. Holton & P. Mackridge & Ει. Φιλιππάκη-Warburton, βλ. σημ. 1) που χρησιμεύει ως το θεωρητικό υπόβαθρο και για τη σχολική (ΓΔ). Ας δούμε πώς έχουν τα πράγματα ως προς τη μετοχή, κατά τη ΓΕΓ: (ΙV-A) Πρώτη συζυγία Δεύτερη συζυγία (Α) Δεύτερη συζυγία (Β) (βλ ΓΕΓ, ) Γερούδιο δένοντας αγαπώντας θεωρώντας Τετελεσμένο γερούνδιο έχοντας δέσει έχοντας αγαπήσει έχοντας θεωρήσει Μετοχή ενεστώτα (ενεργητ.) (λείπει βλ.) γράφων -ουσα -ον (λείπει βλ.) κυβερνών -ώσα -ών (θεωρών -ούσα -ούν) ( * ) Μετοχή ενεστώτα (παθητ.μενος (λείπει βλ.) αναμενό- (λείπει βλ.) τιμώμενος -η -ο θεωρούμενος -η -ο -η -ο Τετελεσμένη μετοχή (παθητ.) δεμένος -η -ο αγαπημένος -η -ο θεωρημένος -η -ο Παρελθοντική μετοχή (ενεργητ.) (πβ.) γράψας -ασα -αν // (απο)τυχών -ούσα -όν Παρελθοντική μετοχή (παθητ.) (πβ.) προταθείς -είσα -έν ( * ) [σχόλιο στη σ. 141 (που δείχνει ότι η πραγματική χρήση καταγράφεται πλημμελώς)]: «Οι τύποι για το θεωρώ δίνονται σε παρενθέσεις επειδή δε χρησιμοποιούνται συχνά. Ωστόσο το επιθεωρώ έχει μια μετοχή ενεστώτα, η οποία συνήθως απαντά στη φράση η επιθεωρούσα επιτροπή. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το επικρατών. [ ]» (ΙV-Β) (βλ ΓΕΓ, 3.11) Επίθετα σε -ων -ουσα -ον α) επείγων επείγων επείγουσα επείγον επείγοντες επείγουσες επείγοντα επείγοντα επείγουσα επείγον επείγοντες επείγουσες επείγοντα επείγοντος επείγουσας επείγοντος επειγόντων επειγουσών επειγόντων β) παρών παρών παρούσα παρόν παρόντες παρούσες παρόντα παρόντα παρούσα παρόν παρόντες παρούσες παρόντα παρόντος παρούσας παρόντος παρόντων παρουσών παρόντων «Αυτά τα επίθετα προέρχονται από τις κλιτές μετοχές της ενεργητικής φωνής συγκεκριμένων ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής. Υπάρχουν πολύ λίγα επίθετα αυτού του είδους σε κοινή χρήση, παρ 12

17 13 όλο που τα επίθετα αυτά είναι πολύ χρήσιμα στην τεχνική και νομική γλώσσα (ειδικότερα στις περιπτώσεις μεταφράσεων). [ ] Παραδείγματα: Όπως [sic περίεργο δείγμα μη ρηματικής σύνταξης!] το επείγων, δευτερεύων, εποπτεύων, ιδιάζων, μέλλων, πρωτεύων, υπάρχων, φλέγων (συνήθως στη φράση φλέγον ζήτημα). Όπως το παρών, απών, αποτυχών, επιλαχών, επιτυχών, τυχών. [ ]» Μια πρώτη ικανοποίηση ότι τα θεωρούμενος -η -ο ή θεωρημένος -η -ο ή γράφων -ουσα -ον κ.τ.ό. ονομάζονται και πάλι μετοχές (και όχι συλλήβδην επίθετα, όπως στα λεξικά που προαναφέραμε) ακυρώνεται απολύτως εξαιτίας του ότι: [1] Στη ΓΕΓ ανακαλύπτεται μια πρωτοφανής κατηγορία επιθέτων σε -ων [γνκ. -οντος] -ουσα -ον (ακόμη και για την Αρχαία Ελληνική, εάν εξαιρέσουμε κάποια ουσιαστικά του τύπου γέρων, λέων κ.ά.ό., το θεράπων που είναι αγνώστου ετύμου, και το άκων < α + εκών που όμως είναι πάλι μετοχή αμάρτυρου ρήματος), μια κατηγορία της οποίας ορισμένα παραδείγματα, λ.χ. το (απο)τυχών, χαρακτηρίζονται αλλού (βλ. πίνακα ΙV-Α) ως «παρελθοντικές μετοχές». [2] Η διάκριση μεταξύ γερουνδίου: γράφοντας και μετοχής γράφων -ουσα -ον στη Νεοελληνική, μια περιγραφή που ισχύει ακριβώς για τα Αγγλικά, μας πείθει ότι οι τρεις συγγραφείς της ΓΕΓ είναι σαν να μας λένε: «πάρε τα αγγλικά γυαλιά μου για να περιγράψεις τα Ελληνικά σου». Τέτοιες περιγραφές δεν θα είχαν και τόση σημασία, εάν δεν επηρέαζαν, ως δήθεν περιγραφές κύρους, τους συγγραφείς της νέας σειράς σχολικών βιβλίων για τη γλώσσα που συντάχθηκαν με εντολή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και βρίσκονται στα χέρια μαθητών και εκπαιδευτικών εδώ και τρία χρόνια περίπου. Προτού ν αναφερθώ σε κάποιες από τις συνέπειες με συγκεκριμένα παραδείγματα μέσα από τα σχολικά βιβλία, θα ήθελα να παραθέσω τη σχετική περιγραφή που μας παρέχει για τη μετοχή της Νεοελληνικής η Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α' Β' Γ' Γυμνασίου [εφεξής: ΓΝΕΓ] των Σ. Χατζησαββίδη & Α. Χατζησαββίδου (βλ. σημ. 3): (ΙV-Γ) (βλ. ΓΝΕΓ, σ. 148 πβ. και σ. 110) β. Οι απρόσωπες εγκλίσεις Η μετοχή Η νέα ελληνική διαθέτει κατά βάση για τη μετοχή τρεις τύπους: α) έναν για τη μετοχή του ενεστώτα ενεργητικής φωνής, β) έναν για τη μετοχή του ενεστώτα παθητικής φωνής και γ) έναν για τη μετοχή του παρακειμένου της παθητικής φωνής. α) η μετοχή του ενεστώτα ενεργητικής φωνής είναι άκλιτη και δηλώνει πράξη που γίνεται ταυτόχρονα με την πράξη που δηλώνει το ρήμα στην οποία βρίσκεται η μετοχή, π.χ. Έδινε εντολές με τα χέρια μιλώντας ταυτόχρονα στο κινητό. Η μετοχή του ενεστώτα έχει πάντα το υποκείμενό της σε πτώση ονομαστική και είναι συνήθως το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος που προσδιορίζει (συνημμένη μετοχή), π.χ. [ ] [για τα σημασιοσυντακτικά χαρακτηριστικά της άκλιτης μετοχής βλ. Νάκα, όπου στη σημ. 4] β) ο τύπος της μετοχής του παρακειμένου της παθητικής φωνής κλίνεται στα τρία γένη και στους δυο αριθμούς και λειτουργεί ως επίθετο (επιθετική μετοχή), π.χ. Οι μαθητές της Β τάξης ήταν χθες αναστατωμένοι. 13

18 14 γ) η μετοχή του ενεστώτα της παθητικής φωνής κλίνεται κι αυτή στα τρία γένη και στους δύο αριθμούς και λειτουργεί ως επίθετο (επιθετική μετοχή), π.χ. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν το τιμώμενο πρόσωπο. Ορισμένες από αυτές τις μετοχές έγιναν ουσιαστικά, π.χ. Το ζητούμενο της οικονομίας είναι η αύξηση των εσόδων. Στους τύπους της μετοχής μπορούν να συμπεριληφθούν και οι περιφραστικοί τύποι για τη μετοχή του παρακειμένου της ενεργητικής φωνής και της παθητικής φωνής. Λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο με τη μετοχή του ενεστώτα ενεργητικής φωνής, μόνο που δηλώνουν πράξη προτερόχρονη α- πό την πράξη που δηλώνει το ρήμα της κύριας πρότασης, π.χ. Έχοντας γράψει όλες τις επιστολές, έ- νιωθε σίγουρος για το μέλλον. Τέλος, οι πολύ σπάνιες στη χρήση τους μετοχές του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής σε -ών, - ούσα, -όν (ούν), του αορίστου της ενεργητικής φωνής (-ας,-ασα,-αν) και του αορίστου της παθητικής φωνής (-είς,-είσα,-έν) που προέρχονται από την Καθαρεύουσα και χρησιμοποιούνται σε πολύ τυπικό ύφος λειτουργούν συνήθως ως επίθετα, π.χ. Ο αρχιεπίσκοπος επιβράβευσε τους μελετώντες την Αγία Γραφή. Οι ελπίσαντες στη βελτίωση της οικονομίας διαψεύστηκαν. Τα ενισχυθέντα με τόνους τσιμέντου φράγματα άντεξαν στην ισχυρή πίεση του ποταμού. Σε ό,τι με αφορά προσωπικά (και δεδομένου ότι τριάντα συναπτά χρόνια μετοχολογώ 4 ), πιστεύω πως: [1] Με πολλές ευκαιρίες, έδειξα, ελπίζω πειστικά, πως, μολονότι η κλιτή μετοχή έχει πολλά κοινά, μορφολογικά και συντακτικά, με το επίθετο, όμως καθόλου δεν ταυτίζεται μ αυτό. [2] Η εικόνα που θα έπρεπε να δίνουμε για τη μετοχή στη Νέα Ελληνική είναι διττή: αφενός, έχουμε την άκλιτη μετοχή, μονολεκτική και περιφραστική (λ.χ. λύνοντας και έχοντας λύσει / λυμένο), που ισοδυναμεί πάντοτε με επιρρηματικές εκφράσεις, και, αφετέρου, έχουμε την κλιτή μετοχή, την ποικιλότητα των λειτουργιών της οποίας μας δείχνει το εκκρεμές στο σχήμα (V). Τα ονόματα των διαφορετικών θέσεων σ αυτό το εκκρεμές, εκτός από το ενδορηματική, είναι τα συμβατικά- παραδοσιακά, εωσότου καταλήξουμε, με συναίνεση, στην καταλληλότερη ονοματοδότησή τους, με βάση την παραδοσιακή γραμματική αλλά και τις νεότερες γλωσσολογικές θεωρήσεις. 4 Δες τώρα Μαθήματα Νεοελληνικής Γραμματικής και Σύνταξης. Θεωρία και Ασκήσεις (Μέρος Α : οι Μετοχές) [ετοιμάζεται] Βλ. επίσης: Για τη μετοχή και το ρηματικό επίθετο σε -τος. Στα Πρακτικά του Β Συμποσίου Γλωσσολογίας του Βορειοελλαδικού Χώρου ( ), 1983, Θεσσαλονίκη: ΙΜΧΑ, σσ [βελτιωμένο και στο: Γλωσσοφιλολογικά, Β, , Αθήνα: Πατάκης, σσ ] Μετοχικά (ή πώς χρησιμοποιούν τη μετοχή ο Σεφέρης, ο Μακρυγιάννης, ο Ελύτης κ.ά.). Στο Λεξικογραφικόν Δελτίον (της Ακαδημίας Αθηνών), ΙΕ (1983), σσ [= Γλωσσοφιλολογικά, Α, , Αθήνα: Πατάκης, σσ ] Η γλώσσα της σύγχρονης ποίησης (γενιά του 70), 1988, Αθήνα: Τέθριππον [βελτιωμένο και στο: Γλωσσοφιλολογικά, Γ, , Αθήνα: Πατάκης, σσ (για τις μετοχές ειδικότερα, σσ )] «αρνούμενος κάθε νεωτερισμό». Για τη μετοχή του μεσοπαθητικού ενεστώτα (τι θα πρέπει να γνωρίζουμε, προτού να τη διδάξουμε), Γλωσσοφιλολογικά, Δ, , Α- θήνα: Πατάκης, σσ Σημασιοσυντακτικά της άκλιτης μετοχής σε -οντας / -ώντας. Στο 6ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας / 6th International Conference of Greek Linguistics (18-21 Σεπτ / Sept), 2003, Πανεπιστήμιο Κρήτης / Εργαστήριο Γλωσσολογίας, σσ Ανιχνεύοντας το ποιητικό ιδίωμα του Παλαμά: πρώτα πορίσματα από μια ηλεκτρονική επεξεργασία των Απάντων του. Στο Κωστής Παλαμάς. Μελετήματα, 2004, Βιβλιοθήκη Τράπεζας Αττικής, σσ [για τη μετοχή σε -μένος και το ρηματικό επίθετο σε -τος στο ποιητικό έργο του Παλαμά] Σχολική διδασκαλία γραμματικοσυντακτικών φαινομένων. Σχετικά με το υποκείμενο της άκλιτης μετοχής. Στο Συνέδριο: Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και οι Προκλήσεις της Εποχής μας (Ιωάννινα, Μαΐου 2007), 2007, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων / Σχολή Επιστημών Αγωγής, σσ

19 15 (V) κλιτή μετοχή (1) ΕΝΔΟΡΗΜΑ ΤΙΚΉ (7) ΚΥΡΙΟ ΟΝΟΜΑ (2) ΕΠΙΡΡΗΜΑ- ΤΙΚΗ (3) (ΕΠΙΘΕΤΙΚΉ)- ΑΝΑΦΟΡΙΚΉ (4) (ΚΥΡΊΩΣ) ΕΠΙΘΕΤΙΚΉ (5) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ- ΠΟΙΗΜΈΝΗ (6) ΤΕΛΕΙΟ ΟΥΣΙΑ- ΣΤΙΚΟ άκλιτη μετοχή [3] Μ άλλα λόγια, υποστηρίζω ό,τι και παραδοσιακά μαθαίναμε για την κλιτή μετοχή, δηλαδή πως είναι κατά το ήμισυ επίθετο, γι αυτό και μπορεί να προσδιορίζει το ουσιαστικό, να ουσιαστικοποιείται η ίδια, και έτσι να χρησιμεύει και ως κύριο όνομα, αλλά μπορεί να ισοδυναμεί και με επιρρηματική έκφραση, όπως μπορεί ν αποτελεί και μέρος του ρήματος, ενδορηματικά (λ.χ. στους β συντελικούς χρόνους: έχω / είχα / θα έχω γραμμένο, είναι / ήταν / θα είναι εγκατεστημένο). Εξάλλου, επειδή κατά το άλλο της μισό είναι ρήμα, δέχεται και συντακτικά εξαρτήματα: δικό της υποκείμενο, αντικείμενο με τη μορφή ονοματικής ή εμπρόθετης φράσης ή και ολόκληρης δευτερεύουσας πρότασης, επιρρηματικές φράσεις ως προσδιορισμούς κτλ., ακριβώς όπως και το αντίστοιχο ρήμα. [4] Εδώ, όμως, χρειάζεται προσοχή ως προς τη χρήση της ορολογίας, εάν στόχος μας είναι ν αποφύγουμε τη σύγχυση που υπήρχε και στην παραδοσιακή γραμματική (σύγχυση τόσο για το μαθητή όσο και για το διδάσκοντα, που επιτείνεται σε μεγάλο βαθμό με όσα διαλαμβάνονται στη νέα σειρά των σχολικών εγχειριδίων για τη γλώσσα, ύστερα και από τη σχετική πολυγλωσσία των γραμματικών περιγραφών που παραθέσαμε εδώ πιο πάνω). Λ.χ. στο παράδειγμα της ΓΝΕΓ : οι μαθητές της Β τάξης ήταν χθες αναστατωμένοι δεν είναι καθόλου σαφές, εκτός συμφραζομένων, ότι το αναστατωμένοι εδώ είναι «επιθετική» μετοχή και όχι ενδορηματική (με βάση το εκκρεμές στον πίνακα V). Η πληροφορία, όμως, ότι και το τιμώμενο, στην πρόταση ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν το τιμώμενο πρόσωπο, «λειτουργεί ως επίθετο», είναι δηλαδή και αυτή «επιθετική μετοχή», μας αφήνει να υποθέσουμε (εφόσον δεν λέγεται ρητά) ότι η μετοχή ταυτίζεται με το επίθετο κατά το ότι την πρώτη φορά λειτουργεί ως κατηγο- 15

20 16 ρούμενο και τη δεύτερη ως επιθετικός προσδιορισμός. Ακόμη και με την παραδοσιακή ορολογία, εάν θέλουμε ν αποφύγουμε τη σύγχυση, είναι προτιμότερο να μιλάμε για δύο κλιτές, αλλά ξεχωριστές μεταξύ τους, γραμματικές κατηγορίες / μέρη του λόγου / είδη λέξεων που έχουν κοινές κάποιες συντακτικές λειτουργίες, όπως, ενπροκειμένω, του κατηγορουμένου και του (ονοματικού) προσδιορισμού (πβ. αγγλ. attribute ), και όχι για «επιθετικές μετοχές» ή «μετοχικά επίθετα» ή «μετοχές- επίθετα» ή «επίθετα- μετοχές (βλ. Γλώσσα Δ Δημοτικού, 3 ο τεύχος, σ. 90)!» ή «μετοχές ως επίθετα» ή «μετοχή με λειτουργία επιθέτου» ή «επιθετοποιημένη μετοχή» κ.τ.ό. (για τα τρία τελευταία, βλ. Γλώσσα Ε Δημοτικού και Τετράδιο Εργασιών, 1 ο τεύχος, 4 η ενότητα σχετικά με το πώς εννοούμε εμείς το επιθετική, σε σχέση κυρίως με το επιρρηματική και το αναφορική και, πάντως, όχι ως ταυτόσημο με το κλιτή, βλ. Νάκα, Γλωσσοφιλολογικά, Δ, όπου και στη σημ. 4). [5] Όσο για τα παραδείγματα της ΓΝΕΓ : ο αρχιεπίσκοπος επιβράβευσε τους μελετώντες την Αγία Γραφή ή οι ελπίσαντες στη βελτίωση της οικονομίας διαψεύστηκαν ή τα ενισχυθέντα με τόνους τσιμέντου φράγματα άντεξαν στην ισχυρή πίεση του ποταμού, όπου θα έπρεπε να υπογραμμίζονται και τα συντακτικά εξαρτήματα της μετοχής, εφόσον συναπαρτίζουν τη φράση της, η πληροφορία ότι οι μετοχές «λειτουργούν» και πάλι «ως επίθετα», πέρα από το ότι είναι και αυτές κλιτές, συσκοτίζει την (άλλως, σαφή) σημασιοσυντακτική διαφοροποίησή τους τόσο από το αναστατωμένοι όσο και από το τιμώμενο (πρόκειται για αναφορικές μετοχές με λειτουργία, αντίστοιχα, αντικειμένου, υποκειμένου και ονοματικού προσδιορισμού βλ. όπου και στη σημ. 4). γ. Τα νέα σχολικά βιβλία Τα σχολικά εγχειρίδια, στο βαθμό που επιδιώκουν μάλιστα μια μεγαλύτερη απλούστευση, παρουσιάζουν, σαν μέσα από μεγεθυντικό φακό, όλη αυτή την ασυνέπεια και τη σύγχυση. Ας δούμε ελάχιστα δείγματα από τα βιβλία για το μαθητή των τριών τελευταίων τάξεων του Δημοτικού: (VI-A) ΓΛΩΣΣΑ Δ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, passim Ενότητα 6 [ ] Λεξιλόγιο της ενότητας Ένας δυνατός αέρας φύσηξε και οι λέξεις τρέχουν να κρυφτούν στις σπηλιές τους. Ξεχωρίστε τις λέξεις σε ουσιαστικά, επίθετα και ρήματα και οδηγήστε τες στη σπηλιά τους! μετανιώνω, απογοητεύομαι, ολημερίς, συναυλία, αθωότητα, χαρακτήρας, σοβαρότητα, πορεία, κοπάδι, φουρτουνιάζω, παλικάρι, βρετανικός, θαρραλέος, κυριεύω, ήρωας, πυρώνω, ημίφως, θόλος, σταλαχτίτες, τυφώνας, ευθύνη, αμερικανικός, συγκινητικός, σωστικός, πλημμυρισμένος, ψύχραιμος, προμηθεύομαι, γδέρνω, ελάττωμα, ζηλιάρης, χατίρι 16